Қазақстанда 20 млн.-нан астам халық тұрады, оның 10 млн.-нан астамы әйелдер, 4 млн.-нан астамы фертильді жастағы әйелдер және 6 млн.-нан астамы балалар.
01.2024 жылға жасөспірімдер саны (15-17 жасты қоса алғанда) 987 450 (қыздар-477 378, ұлдар -501 072).
ҚР-да жасөспірімдер арасындағы ерте жыныстық дебюттің медианалық мәні 16,5 жасты құрайды.
15-18 жас аралығындағы жасөспірімдердің 17% – ы кем дегенде бір рет жүкті болды, олардың 62% - ы жүктілікті босанумен, 22% - ы жасанды түсікпен аяқтады, 16% - ы өздігінен түсік тастаумен аяқталды.
Соңғы 5 жылда жасөспірімдер арасында (15 – 18 жасқа дейін) босану саны 37% - ға төмендеді (2019 ж. 1812-ден 2023 ж. 1508-ге дейін) және тиісті жастағы 1000 қызға 3,14 құрады (2019 ж.-1,28), аборт үлесі 36% - ға төмендеді-1,28-ден 0,82-ге дейін 1 000 жасөспірім қыздар. Жалпы алғанда, 15 жастан 18 жасқа дейінгі жүкті әйелдер саны 41% - ға, 8,17 (2019ж.) – ден 4,77 (2023ж.) – ге тиісті жастағы 1 000 қызға төмендеді.
Сонымен қатар, халықтың репродуктивті мінез-құлқын ұлттық зерттеу жасөспірімдердің қазіргі контрацепциямен қамтылуының төмендігін көрсетеді, 30% дейін.
Репродуктивті денсаулық – бұл репродуктивті жүйенің денсаулығы мен оның функциялары мен процестеріне қатысты барлық мәселелерде аурулар мен аурулардың болмауы ғана емес, толық физикалық, психикалық және әлеуметтік әл-ауқат жағдайы.
Репродуктивті денсаулыққа әсер ететін факторлар:
🔺өмір салты (созылмалы стресс, физикалық белсенділіктің төмендігі,
Бей-берекет жыныстық қатынас);
🔺Жаман әдеттер (алкогольге тәуелділік), сусындар, темекі шегу,
🔺Семей қаласының экологиялық ортасы және т. Б. (полигондардың салдары, табиғи ортаның ластануы)
🔺Әлеуметтік орта (төмен күнкөріс деңгейі, жұмыссыздық.)
Қазіргі жағдайда репродуктивті денсаулық мәселелері жыныстық өмірдің ерте басталуына, отбасындағы жыныстық тәрбиенің жеткіліксіздігіне, білім беру бағдарламаларының болмауына байланысты жасөспірімдер үшін ең өткір болып табылады, бұл қауіпті жыныстық мінез – құлыққа, жыныстық жолмен берілетін инфекцияларды жұқтыру қаупінің жоғарылауына, қалаусыз жүктілікке, мектепке нашар қатысуға және үлгермеуге әкелуі мүмкін.
Жыныстық қатынастың ерте басталуы осы саладағы білімнің төмендігімен, контрацепцияның құралдары мен әдістері туралы нашар білумен және оларды жеткіліксіз қолданумен бірге жасөспірімдерде жүктіліктің өсуіне, түсік жасатудың көбеюіне және жасөспірімдердің репродуктивті денсаулығының нашарлауына әкеледі. Сонымен қатар, жасөспірімдердің жасы неғұрлым жас болса, соғұрлым олар түсік жасатады.
Қыздар мен жасөспірімдердің репродуктивті функциясы мен соматикалық денсаулығының бұзылуы бала тууға және болашақта ана мен нәресте өлімінің коэффициенттеріне тікелей әсер етеді.
Өкінішке орай, Қазақстанда түсік түсіру әлі де бала тууды реттеудің кең таралған тәжірибесі болып табылады.
Аборттың негізгі себептері — жыныстық зорлық-зомбылықтан болған жүктілік, серіктестің балалы болғысы келмеуі, ажырасу, жұмысынан айырылу, сондай-ақ әйелдердің репродуктивті денсаулықты сақтау үшін ақпараттылығы мен ортақ жауапкершілігінің төмендігі.
Әйелдердің контрацепцияның заманауи әдістері туралы жеткіліксіз хабардар болуы соңғы онжылдықтарда іс жүзінде бір деңгейде тұрған ФЖӘ-ні контрацепция әдістерімен қамтудың төмендеуіне әкелді.
Министрлікпен жасөспірімдердің репродуктивті денсаулығын жақсартуға бағытталған бағдарламаларды әзірлеуде, оларға ақпараттандырылған шешімдер қабылдауға, денсаулығын сақтауға және репродуктивті салада жағымсыз салдардың алдын алуға бағытталған шаралар қабылдануда.
Денсаулықты сақтау және жасөспірімдер мен жастарға тегін білікті медициналық, психологиялық, әлеуметтік және заңгерлік көмек көрсету үшін қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету үшін елімізде дұрыс репродуктивті мінез – құлықты насихаттау жүзеге асырылатын 141 жастар денсаулық орталығы (бұдан әрі-ЖДО) жұмыс істейді. Барлық өңірлерде қажетсіз жүктіліктің алдын алуға, халық арасында контрацепцияның заманауи әдістерін енгізуді жалғастыруға бағытталған жұмыс жалғасуда. Сондай — ақ, қыздардың ғана емес, жасөспірім ұлдардың да репродуктивті денсаулығын сақтауға бағытталған профилактикалық іс-шаралар жүзеге асырылуда.
Сондай-ақ, жастар денсаулық орталықтарында жастарды қамтуды ұлғайта отырып, қашықтықтан қызмет көрсету енгізілуде. Қазақстандық жыныстық және репродуктивті денсаулық қауымдастығымен бірлесіп өңірлік үйлестірушілерді даярлау жоспарлануда.
Әйелдер жыныс мүшелерінің дамуындағы бұзылулар мен туа біткен ауытқуларды ерте диагностикалауға, қыздар мен жасөспірімдерде репродуктивті функцияны уақтылы хирургиялық түзетуге және қалпына келтіруге бағытталған арнайы бағдарлама әзірлеу жоспарлануда.
Жасына және дағдыларына сәйкес ақпаратқа кең қолжетімділікті, білім беру ұйымдарында жыныстық өмірдің басталуын кейінге қалдыруды қоса алғанда, қауіпсіз жыныстық мінез-құлық мәселелері бойынша тегін кеңес беруді қамтамасыз ету жоспарлануда.
Ата-анасының немесе заңды өкілдерінің келісімімен 11 жастағы қыздарға АПВ-ға қарсы вакцинациялау жұмыстары жалғасады, бұл АПВ-ның онкогендік түрлеріне байланысты жатыр мойны обырының деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.